Thursday, April 17, 2008

Mijn Reisbrief No 34








Iquique, Chili, Vrijdag 18 April 2008

Beste Vrienden en Vriendinnen,

In Mijn Reisbrief No 26 schreef ik over geoglifos [Engels: geoglyphs]: "... die reusachtige figuren die de berghellingen in deze regio sieren. Op de hoogvlakte, de woestijn, is het zicht buitengewoon helder, en kunnen die tekens op zeer grote afstand worden onderscheiden".

Ze zijn ontstaan in de pre-Inca-tijd*) toen de grote karavanen de woestijn begonnen dóór te trekken. Bij 'grote karavanen' moet je denken aan 600 lama's en 200 mensen in één stoet. Er zijn sporen van [veel] oudere voetpaden, maar dat heeft betrekking op jagers, verzamelaars en vissers. Er waren vaste pleisterplaatsen, maar ook tijdelijke, de zgn paskanas. Die zijn de laatste jaren met koolstofdatering onderzocht. Daarmee is een deel van de eerdere speculaties onderuit gehaald. Deze geoglifos horen bij de zgn Desarrrollo Regional -periode, de eerste 'regionale ontwikkeling' van 900-1400 AD [rond 1400 kwamen de Inca's, rond 1500 de Spanjolen]. In die tijd kregen diverse kleinere 'koninkrijkjes' hun vorm.

Afgelopen Zondag --en de Zondag ervóór in aansluiting op het bezoek aan de salpetermijnen-- heb ik twee vindplaatsen bezocht, allebei, overigens, a-typisch.


pintados varios


Die van vóórverleden Zondag is een heuvelgebied --Los Pintados-- waar 420 geoglifos gegroepeerd staan in 60 'panelen'. De bovenstaande foto is zo'n 'paneel'. We maakten al grappen dat het hier om een 'tekenschool' zou gaan, en dat blijkt nieteens zo ver bezijden de waarheid. Hoewel de totale betekenis niet duidelijk is, was dat heuvelgebied een knooppunt van woestijnroutes uit de verste uithoeken. Er moet sprake zijn geweest van 'culturele uitwisseling'. Andere plausibele suggesties verwijzen naar het 'votief'-karakter en wellicht ook 'pelgrimage'.


agua-y-serpiente


Langs het gebied loopt een weg die met de familie-4x4 begaanbaar was. Aan het eind was zelfs een picknick gebied. Daar hebben we de meegebrachte maaltijd genoten onder het wakend oog van eeuwenoude raadselachtige tekens.

Het maken van foto's is eenvoudig, maar om te benaderen wat het blote oog ziet, is moeilijk. Ik heb daarvoor de kleuren moeten 'oppeppen'. Dit kleurengamma heeft de woestijn niet. In de felle zon zijn het allemaal varianten van "licht-beige". De bovenstaande foto's zijn van hetzelfde object, maar met verschillende telelens-instelling om zowél details als het effect-op-afstand te tonen.

Bij de onderstaande foto heb ik iets dergelijks toegepast, en daardoor wordt


antropomorfa-y-detalle


iets zichtbaar van de teken-techniek die 'raspaje' wordt genoemd. De heuvels bestaan uit een mengsel van donkergekleurde stenen en lichtgekleurd woestijnzand. Door de zwarte stenen opzij te leggen, blijft er een oppervlak van lichtgekleurd zand over. Op een afstand zie je een persoon met een harpoen; met een andere instelling van de telelens zie je hoe de stenen zijn 'weggelegd'. Dit is de 'negatieve methode'. Steentekeningen elders in de wereld, bijvoorbeeld in Australië, zijn gemaakt met de 'positieve methode'.


sagrado-y-agua


De mens- en diervormen kunnen gemakkelijk worden herkend, al weten we weinig van hun betekenis. Met de geometrische figuren, met name de "rombo" [ruit] en de cirkel, die samen het grootste aandeel vormen, is dat moeilijker.

Geometrisch is de "rombo" opgebouwd uit trapsgewijs met de punten aan elkaar gelegde rechthoeken als zijde. Het aantal rechthoeken variëert, en dat heeft waarschijnlijk hiërarchische betekenis. De kleinste 'rombo' bestaat aldus uit vier rechthoeken --en lijkt op een kruis-- en dát moet worden beschouwd als een abstractie van een mensfiguur. [Op de eerste foto, boven, rechts op de achtergrond, staat ook een 'rombo'.] Vrij zeker is dat de 'rombo' betekenis heeft bij de demarcatie van etnische groepen, en dat het een 'heilige' betekenis heeft.


gigante-de-atacama


De cirkel wordt geassociëerd met de aanwezigheid van water, maar ook de cirkel kent subtiele varianten met een onderlinge hierarchie. Hoewel wetenschappers enig begrip hebben van de individuele betekenis van diverse tekens, is de betekenis van het tezamen voorkomen, een soort grammatica dus, onbekend.

Zeker is dat de verzameling van Los Pintados 'speciaal' is gezien vanuit hun betekenis als ze 'gewoon' langs de routes staan.

In die zin is ook de bovenstaande "Gigande de Atacama", 'Reus van de Atacama', een 'apart geval'. Door zijn grootte --84 meter hoog-- is die verreweg de grootste, en ook zijn complexiteit is bijzonder: Het stralende hoofd en het grote aantal andere symbolen er omheen komt zelden voor. Het blijft een raadselachtig object van speculaties. Eigenlijk weet men alléén zeker dat die rond 900 AD is gemaakt.


coche-gigante-varios


De foto links-boven is een ander 'paneel' van Los Pintados. De rechtse heb ik gemaakt in het perspectief van de familie-4x4, maar er gaat niets boven het blote oog [wèl zonnebril] om een totaalindruk te krijgen van deze eenzame heuvel in een zeer vlak gedeelte van de woestijn ver buiten de bekende routes.


picnic plus kerk laonzana


Na het bezoek aan de 'Reus' reden we naar het dal van Tarapacá, het epicentrum van de grote aardbeving van Juni 2005. In het hele dal worden nog steeds huizen en kerken herbouwd. We eindigden in het dorpje Laonzana. Je ziet het ingestorte middenschip, het overeind staande voorportaal, en het scheefgezakte altaargedeelte. Met provisorische middelen gaan de diensten door, want de herbouw-prioriteit ligt bij de totaal ingestorte school aan de andere kant.

Wij vonden een schaduwrijk plekje naast het riviertje, de levensader van het hele dal. Het regent er nooit, het water komt van de verweggelegen Andes. Het is verdampt vóór het de zee bereikt, maar hier maakt het een 'groen dal'.

Dit is mijn laatste [wekelijkse] reisbrief uit Iquique. Precies over een week land ik in Brussel. Waarschijnlijk schrijf ik over enkele weken nog eens een 'super-laatste', met terugblik en de laatste avonturen.

Hartelijke groeten, Gérard van Eyk

____________________

*) In Mijn Reisbrief No 26 schreef ik 'Azteken', dat was verkeerd. De Azteken waren meer in het huidige Mexico.

De bovenstaande foto's en de andere van dit thema staan in het subalbum 'Geoglifos' van het subalbum 'Iquique' op http://www.fototime.com/inv/498934C175C67AF

Je vindt deze brief --en de voorgaande-- ook op mijn blog http://blog mijnreisbrief.blogspot.com



Friday, April 11, 2008

Mijn Reisbrief No 33








Iquique, Chili, Vrijdag 11 April 2008

Beste Vrienden en Vriendinnen,

Toen ik nog geen definitieve beslissing had genomen over het 'Hoe & Wat' van mijn toeristische escapades om mijn verblijf hier af te sluiten, nodigde Gabriela mij uit om mee te gaan met de familie-picknick in de woestijn. Niet helemaal toevallig gingen ze naar de salpetermijnen cq -fabrieken zo'n vijftig km hiervandaan, en naar een bergrug met een overvloed van 'geoglifen' zo'n 120 km verderop.

Allebei 'objecten' van mijn verlanglijstje, dus ik zei niet 'nee'!

Het 'salpetererts' ligt nogal aan de oppervlakte want het is overgebleven van het verdampende ondergrondse water dat --op zijn beurt-- van de Andes afstroomde richting zee, maar hier géén rivieren aantrof. Het erts ziet er uit als op de onderstaande foto: brokken zoutkristal met zand.


humberstone-oroblanco-santalaura


Er is --overigens-- nog genoeg erts, maar in de loop van de vorige eeuw is de ammoniak-synthese uitgevonden, en die kreeg om economische reden de voorkeur als kunstmest. In de tijd heette dat "Chili-salpeter"; niet de verwarren met 'guano' die ook uit deze streek kwam, maar van de zgn 'schijtvogels' [Pato guanay. Latijn: Phalacrocorax bougainvillii] die hele berghellingen hadden bescheten. Dat was óók een kaliumnitraat-houdende mest. Maar dat is een ander verhaal.

Hoe dan ook, ik werd met de familie-4x4 afgehaald. Gabriela, die graag een gulle gastvrouw is, vertelde enthousiast van de koelboxen die ze samen met haar zus Jeannette hadden klaargemaakt. Ook voor de zesmaandse Rodrigo --die nog grotendeels op borstvoeding is-- had ze 'alles alles bij zich', zei ze lacherig.


wonen


Zo'n salpetermijn heet hier 'Oficina'. Het is een complete nederzetting die ergens in Het Verre Niets is opgebouwd, met fabrieken, woonwijk, scholen en kerk, en, inmiddels, verlaten. De grootste en de interessantse zijn 'musea', de andere liggen 'te grijp' voor avontuurlijke industriële archeologen. We begonnen met de Santa Laura die in 1872 door een zekere Guillermo de Wendell is gesticht. In de toptijd van de 20-er jaren produceerde die 3500 ton/maand salpeter en 4 ton/maand jodium. Op de onderstaande foto zie je hoe 'de techniek' dwars door 'het wonen' gaat, maar op de plattegrond verderop kun je zien hoe wonen en werken, ruimtelijk althans, gescheiden waren. Er waren woonstraten voor 'arbeiders', 'voorlieden', chefs, en administrateurs. Op bovenstaande foto zie je Jeannette [links] met Gabriela op twee middenklassewoningen afstevenen; die met die verandas. Die hadden --bv-- WC en douche binnenshuis, maar in de arbeiders-


locomotieven


wijken, en de vrijgezellenwijken, zijn het 'openbare' WC's en douches per straat.

Je kunt er een stuk sociale geschiedenis uit aflezen. De [blauwe] woonwijk heet 'campamento'. Er is een 'plaza' en en markt [groen], en iets daaronder staat [grijs]


plan


het theater, de school, de bakker [panadería] en de bazar [pulpería]. Het nabijgelegen Humberstone, dat een stuk groter is, heeft ook een kerk en een middelbare school, maar heeft in hoofdtrekken dezelfde opzet.

In die winkels moest je betalen met 'peniques', een soort fiches waarin het loon werd uitbetaald. Die waren alléén geldig in de eigen 'Oficina', en hadden een dubieuze koers in de buitenwereld. Deze praktijk van 'gedwongen negotie' was wijdverbreid, en was o.a. de inzet van de beruchte staking van 1907 die werd neergemitrailleerd. Méér dan 300 doden in twee minuten. De 'peniques' bleven, en zijn pas verdwenen met het verdwijnen van de 'Oficinas'.


machinehalx3


Bij de bouw werd ruimschoots gebruik gemaakt van een kostbare en duurzame houtsoort uit Canada en de VS, de zgn Oregon Pine. De afgelegen 'Oficinas' zijn geleidelijk helemaal daarvan ontdaan /beroofd. Op de bovenstaande foto zie je hoe ze de machinekamer ermee hadden geconstrueerd.

Ook in de stad werden de huizen daarvan gebouwd. Dat kon zo goedkoop omdat het hout als retourlading terugkwam van de Chili-salpeter leveringen, en dat ze aldaar juist bezig waren die bossen massaal te kappen voor landbouwdoeleinden.


huis-kerk-school


Ook de kerk, de meubels en het schoolmeubilair werd van dat kostbare hout gemaakt, zoals op de bovenstaande foto's. In de betere-standwoningen, was het meubilair helemaal à la mode, zoals je kunt zien.

Zo zat dat hier in deze verlaten woestijn --de Atacama, de allerdroogste van de wereld-- met deze kunstmatige oases van vergankelijke westerse 'cultuur'.

Op de bijna verlaten parkeerplaats van Humberstone, want het toeristenseizoen is voorbij, werden de koelboxen met koude kip, 'vurrukkelukke' salades, en nog veel meer opengemaakt.

Daarna reden we verder naar het tweede deel van onze woestijnexcursie, naar een bergrug met reuzetekeningen uit de pre-Incatijd. Ik zal dezer dagen, op de volgende weekend-excursie, waarschijnlijk nog veel meer --en veel mooiere(?)-- zien, dus ik bewaar dat verslag tot de volgende reisbrief.

Hartelijke groeten, Gérard van Eyk

____________________

De bovenstaande foto's en de andere van dit thema staan in mijn subalbum 'Salitres Santa Laura y Humberstone' op http://www.fototime.com/inv/498934C175C67AF

Je vindt deze brief --en de voorgaande-- ook op mijn blog http://blog mijnreisbrief.blogspot.com

Daar kun je ook deze foto's in een groter formaat bekijken door slim aanklikken.



Friday, April 4, 2008

Mijn Reisbrief No 32








Iquique, Chili, Vrijdag 4 April 2008

Beste Vrienden en Vriendinnen,

Een 'architectonisch ornament' dat je onmiddellijk opvalt als je hier rondloopt is de 'mirador', een soort uitkijktorentje bovenop een woonhuis. De oorspronkelijke functie was dat de koopman-reder vandaar uit de aankomst van 'zijn' clipper kon zien. Dat was in de rijke salpetertijd. Voor mij is het een symbool van de vooruitziende blik van de lokale politici en ondernemers: "Zorg dat je ver vooruit kunt kijken". Dat leek mij een mooie illustratie van deze reisbrief, want verder kan ik van die miradores alleen laten zien hoe mooi ze zijn.


miradores1212-01


Het andere 'architectonisch ornament' waarmee ik deze brief wil illustreren is niet typisch voor Iquique, maar het valt op door aantal en verscheidenheid. Het gaat om kerktorens die verwijzen naar "hoger! hoger! hoger!" Dat sluit ook mooi aan bij de ondernemende houding van politici en ondernemers, vooral als het om verkoop- en winstcijfers gaat. Kerktorens waren trouwens vaker onderwerp van competitie: de hoogste en de mooiste [en met hun nuttigheid als 'interessante bijkomstigheid'].


miradores1212-02


Laat ik daarom eens kijken naar de dromen van de huidige generatie politici en ondernemers over de ontwikkeling van Iquique. Ik schreef al eerder dat met het wegvallen van de salpeterproductie alleen de rol van 'haven' overbleef, maritiem-technisch van bijzondere kwaliteit, maar vooralsnog zonder 'hinterland'. Voorzover dat 'hinterland' bestond was het in handen van de havens van Arica [300km noord] en Santiago [2000km zuid].

Dat 'hinterland' bestaat uit de zeven 'buurlanden', de rest van Chili, Peru, Bolivië en Argentinië als naaste buren, en Brazilië, Paraguay en Uruguay verderop. Behalve wat diplomatieke vaagheden en liefdesverklaringen over de 'eenheid' van Latijns-Amerika, was er niet veel tot aan de jaren 60. Ze maakten op ouderwets-europees-nationalistische manier ruzie --trouwens nu nóg vaak. Daarna werd 'integratie' wat krachtiger ter hand werd genomen. Iquique zag toen onmiddellijk zijn kansen en heeft als krachtige moter gewerkt.


kerktorens1212-04


Toen in de jaren 90 de politieke situatie in de regio wat stabiliseerde, zag men ook in dat het niet alleen om 'algemene' economische vraagstukken ging, of om douanetarieven, maar dat die liefdesverklaringen 'dode letter' zouden blijven als de landen niet 'fysiek' verbonden zouden worden met autowegen, treinen, waterwegen en andere zaken zoals gas- en oliepijpen. Wat Iquique betreft is dat vrachtauto's.


corredores desde Iquique norte y central


In het binnenland liggen weliswaar belangrijke spoorlijnen, maar voor Iquique lag dat moeilijk. Technisch enerzijds, maar ook politiek, want Arica en Santiago hadden spoorverbindingen. Verder was de 'mode' er niet naar. De autolobby is/was bijzonder sterk met populaire steun wegens het opkomende particuliere autobezit.

Op dit moment denkt met aan vijf autowegen vanuit Iquique dwars door het continent waarvan er twee gereed zijn. De meest noordelijke [oranje op de kaart] naar het zuiden van Peru en het noordelijke topje van Bolivia, en de meest zuidelijke [groen op de kaart] naar Buenos Aires die in 2005 gereedkwam.

De drie tussengelegen routes bedienen al belangrijke ontwikkelingsgebieden in het binnenland, maar de Atlantische Oceaan bereiken ze nog niet zonder dure omwegen. Een interessant detail is daarbij dat de meest naar het binnenland gekeerde ontwikkelingsgebieden van Brazilië [groen op de kaart] efficiënter via Iquique dan via hun eigen havens met 'de zee' worden verbonden.

Van deze drie zal de Corredor Norte [geel op de kaart] als eerste gereedkomen: Hooguit in twee jaar. Dan zullen Sao Paulo en haar haven Santos rechtstreeks kunnen worden bereikt. Overigens zijn de Braziliaanse en Chileense trajecten perfect in orde, het gaat om de Boliviaanse trajecten die nu met spoed in orde worden gebracht, o.a. met Europees geld.

Het betreft bovendien [zeer] oude [Inca] wegen over de hoogvlakte --dus geringe hoogteverschillen en weinig kunstwerken-- die 'alleen maar' verbreed en geasfalteerd moeten worden. Dat vereeenvoudigt het karwei. Het niet te onderschatten Boliviaanse belang is dat het binnenland wordt ontsloten.

Met de Corredor Norte Central [rood op de kaart] zal Iquique daarna de Antlantische Oceaan kunnen bereiken, in Vitoria. Dat is een stuk verder dan naar Sao Paulo, maar deze route gaat via de belangrijke steden Brasilia en Belo Horizonte. Dáár zit het belang van de 'rode'.

Tot slot is er nog de wèrkelijke droom van Iquique, linea recta via Zuid Bolivië, met zijn gasvelden, en dwars door Uruguay óók naar Sao Paulo en Santos. Dat is de Corredor Central [zwart op de kaart]. Chili heeft daarvoor al eerder een aparte autoweg en grensovergang gemaakt --veel korter dan die voor de 'gele', en ook geldig voor de 'rode'. Het Boliviaanse traject heeft dezelfde voordelen als de 'gele' --over oude wegen, met geringe hoogsteverschillen. Het geheel is nog een beetje 'toekomstmuziek' want de financiering is nog niet rond voor alle trajecten.


kerktorens1212-02


Intussen profiteert Uruguay al goed van de gereedgekomem stukken; Bolivia óók .

Laat ik eens naar de afstanden kijken. Mijn documentatie is nogal gedetailleerd over de tussengebieden, maar de totale afstand tot de Atlantische Oceaan moet ik schatten. De 'rode' route naar Vitoria is het langst, alleen tot Brasilia is het al 3200 km. De 'gele' zal tussen 2500 en 3000 km zijn, en de 'zwarte' wordt minder dan 2500. Wellicht ook minder dan die naar Buenos Aires die officiëel als 2420 km te boek staat.

Om een idee te geven aan NLse lezers: van Amsterdam naar Alicante, Elche en de andere gebieden waar onze 'hollandse' tomaten en aardbeien vandaan komen is 2400 km. Dat wordt dagelijks door honderden vrachtauto's gereden.

Hartelijke groeten, Gérard van Eyk

____________________

De bovenstaande foto's en de andere van dit thema staan in mijn subalbum 'Torres y Miradores' op http://www.fototime.com/inv/A7C8A68E0FDAE72

De bovenstaande kaart, maar op formaat 1200 x 378 pixels, staat op

http://farm4.static.flickr.com/3219/2384017262_49c7703df1_o.jpg

De originele complete kaart van 3000 x 1910 pixels waaruit ik die heb 'geknipt' staat op

http://farm3.static.flickr.com/2072/2385568438_cc978d1bd9_o.jp

Daar staat ook veel [spaanse] detailinformatie bij. Maar opgepast die is bijna 1Mb!!



Friday, March 28, 2008

Mijn Reisbrief No 31








Iquique, Chili, Vrijdag 28 Maart 2008

Beste Vrienden en Vriendinnen,

De voorbereidingen om de Cerro Esmeralda te beklimmen, waarover ik de vorige keer schreef, zijn inderdaad uitgemond in een succesvolle klim. Ik wilde niet deelnemen aan de massale klim op Goede Vrijdag omdat Woensdag mijn laatste trainingsdag was geweest. Ik wilde mij nog een paar dagen extra rust gunnen voor de 'grote sprong'. Het werd Zondag, en het was nog steeds druk.

Wèl ben ik Goede Vrijdag naar de voet van de berg gegaan om foto's te nemen van de Grote Uittocht. De eerste foto is een gedeelte van de 700 meter hoge 'muur' die de baai van Iquique --of het 'strand' zo je wil-- afsluit aan de achterkant. Dit gedeelte heet Cerro Esmeralda, de Smaragden Berg. Helaas kun je op de foto niet goed zien dat ik de hoogtes van 500 resp. 700 meter erbij heb geschreven.


cerro esmeralda completo


Op de eerste foto zie je ook niet zo goed de reusachtige processie die de berg op trekt. Dat is beter op de tweede. Dat is alleen het bovenste gedeelte; genomen met de telelens. Eerlijkheidshalve moet ik erbij zeggen dat het niet allemaal religieuze motieven zijn. Het is een 'sportieve gelegenheidsdaad', een zekere 'must' zelfs onder jongeren. Toch zie je ook groepjes die biddend of mediterend stilstaan bij de kruiswegstaties.

Gedurende het hele jaar is dat pad afgebakend met 14 witte kruisen, zoals op de foto's enigszins zichtbaar is, maar voor de gelegenheid waren deze kruiswegstaties bevlagd met witte vlaggen, en waren óók de reusachtige palmtakken ververst.


cerro esmeralda cumple


Je ziet ook goed dat de paden op het bovenste stuk steiler zijn. Dat kan omdat het daar rotsachter is. In het benedentraject kan dat eenvoudig niet. Het zand is daar aangewaaid en vormt een helling in zijn --zgn-- 'natuurlijke talud'. Volgens diezelfde natuurwetten kun je zo'n helling niet 'haaks' beklimmen. Je moet zo'n helling op zijn diagonaal 'aanvallen', èn ... met goede 'rul-zandklimtechniek'. Dat heb ik wel geleerd tijdens mijn tien oefentochten op dit traject. De andere kant van de medaille is dat rul zand ideaal voor afdalen. Ik had 40 pittige minuten nodig voor dat traject, maar ik was telkens in 10 minuten beneden!!


el cumple del cerro


Dat effect is nòg sterker vlak bij de top; op die licht-gekleurde windsleuf die je op de foto's goed kunt zien. Daar is het zand veel fijner, bijna stoffig. Dat kun je verklaren met wetten uit de aerodynamica. Alleen de allerfijnste deeltjes worden zo hoog door de wind meegenomen. De grove korreltjes vallen eerder uit de luchtstroom. Hoe grover, hoe eerder. Logisch! Net als duinen, noemen geologen dit 'een eolische formatie': door de wind gevormd.

De tweede en de derde foto laten nogal wat mensen zien in dat lichtgekleurde gebied. Dat zijn dus allemaal afdalers. Klimmen is daar onmogelijk! Aan het eind van de brief kom ik terug op die fascinerende helling, maar eerst nog wat aandacht voor de andere geneugten van deze klim.

Van beneden-af gezien, lijkt het alsof dat grote kruis op de top staat. Dat is niet zo. De eerste en de tweede foto geven echter wèl die indruk. Vanaf het grote kruis tot aan de werkelijke top is een korte maar steile helling die je op de vijfde foto ziet. Het loont wèrkelijk de moeite. Méér nog dan vanaf het


ultimo parte


'terras' van het grote kruis --waar ook de nachtwake is, en het altaar-- heb je prachtige vergezichten. Het was moeilijk de mooiste foto's te kiezen voor deze brief. Gelukkig staan ze allemaal, samen met de niet-verkozenen, en bovendien in mooier formaat, op mijn fototime.com. Zie voetnoot.

Voor mij was er nog een héél onverwachte verrassing. Ik was vroeg uit mijn hostal vertrokken om niet onderweg te verbranden. Iquique lag nog grotendeels in de ochtendschaduw van de berg. Toen ik boven kwam --daar waar de hoogvlakte begint-- zag ik niet alleen de zon, maar ik zag opeens óók een zonsopgang boven een 'normale' horizon, 'gewoon' horizontaal. Ik realiseerde mij met een schok dat ik de laatste weken achter een donkere muur van 700 meter had gewoond, met de zon al betrekkelijk hoog als je die eindelijk ziet. Ik was daar al bijna aan gewend geraakt! Dat was een heel andere beleving dan La Gomera, waar ik de zon uit de zee zie opkomen. De zonopkomst boven de hoogvlakte was helaas niet fotografeerbaar met zoveel tegenlicht. Ik heb alleen de lange slagschaduw van mezelf op de onderstaande foto; als sentimentele herinnering.


iquique desde 700


En nu zijn we toe aan het laatste avontuur van de Cerro Esmeralda: De Afdaling!!

Zoals ik hierboven uiteenzette --en je ziet het ook goed op de foto's-- ligt er tussen de twee 'bulten' van de cerro een windsleuf met heel fijn, haast stoffig, zand. Omhoog kun je er niet, maar afdalen is een genot! Iedere stap telt voor twee of drie, zeker als je dat 'rennend' doet. Ik kende het nog van de vorige keer, in 2005. Nu zette ik mij midden op de helling neer om 'voorbijgangers' te fotograferen. Technisch zijn niet alle foto's 'moeder's mooiste', maar de collage die ik ervan maakte, ondanks het kleine formaat, geeft een goede indruk. Wellicht nodigt het je uit om de originele foto's op fototime.com te bekijken, of, beter nog, daar het volgend jaar te gaan zitten, in de Semana Santa, met een video-camera.

Tot slot ging ik zelf naar beneden op diezelfde manier tot het 500-meterniveau. Daar waar Ricardo woont, de onderhoudstechnicus van de reuze-klok van Iquique van de vorige brief. Hij maakte voor mij een heerlijke kop thee, en ik genoot nog eens van zíjn uitzicht op 500 meter.


afdalingpotpourri-1212


Nu nog even een woordje voor de lieve lezers die mij bezorgd waarschuwden toch maar vooral voorzichtig te zijn met knie- en heupgewrichten die 'protesteren', zoals ik schreef. "Wees verstandig", schreven ze.

Ik had ook de nodige twijfels; vandaar mijn 'Geduldige Onderbrekingen' van mijn oefeningen in de na-griepse tijd. Afgelopen Maandag kon ik een fysio consulteren. Een broer van mijn gastvrouw Gabriela is zo'n vakman, en die had ik ook sociaal al eens ontmoet. Dat scheelde, want ik het altijd aarzelingen bij het betreden van het (para-)medische circuit. Hij trok en boog aan de gewrichten dat het een lieve lust was, maar toen ik daarbij helemaal geen extra pijn voelde concludeerde hij dat het pure spierpijnen waren geweest: Je hebt knieën van een 20-jarige.

--"Spierpijnen zijn 'gezonde' pijnen", lachte hij: "Die moet je behandelen met een beetje warmte, een beetje massage, een beetje geduld, en een beetje liefde. En boven alles: Dóórgaan met bewegen!"

Dat stelde mij niet alleen gerust, het maakte mij ook gelukkig. Ik had geleidelijk toch méér-en-méér twijfels gekregen over die pijnen die mij zo vaak van mijn hersteloefeningen hadden afgehouden.


descansar con ricardo

Hartelijke groeten, Gérard van Eyk

_________

De bovenstaande foto's en alle andere van dit evenement staan op
http://www.fototime.com/inv/A7C8A68E0FDAE72



Friday, March 21, 2008

Mijn Reisbrief No 30





Iquique, Chili, Vrijdag 21 Maart 2008

Beste Vrienden en Vriendinnen,

Woensdag klom ik voor de tiende keer tot 500 meter van de 700 meter van de 'cerro'. Daar is een oude spoorbaan zonder biels en rails. Nu is het een bijzonder stoffige rijbaan waar af en toe grote vrachtauto's en reusachtige graafmachines rijden van en naar de afgravingen voor ertsen, en nu vooral steenslag voor de 'boom'ende bouwindustrie van Iquique.

Daar woont ook Ricardo Lopez als half-kluizenaar in een caravan naast zijn 'digitaal laboratorium' dat al even stoffig is als zijn verblijf.

--"Waarom?", zul je vragen. [De vraag 'waarom ik daar ben', laat ik even rusten]

laboratorio-alojamiento-digital

Ricardo
is namelijk de technicus-bewaker van de enorme digitale klok, die, als ik de verhalen moet geloven, in Guinness Book of Records staat als grootste digitale klok ter wereld. Ieder avond, vanaf negen uur tot middernacht kunnen de Iquiqueños tegen de berg --die hun stad omringt en van de hoogvlakte afsluit-- de tijd aflezen samen met wat reklame in 'lopende letters'. Het is deze Ricardo die voor de programmering zorgt op zijn computer, zoals je op de foto kunt zien. En verder zorgt hij voor het onderhoud, vervangt lampen of zekeringen, en bewaakt het terrein met zijn vier honden tegen malafide bezoekers of voorbijgangers.

el reloj con publicidad

Om te zorgen dat de cijfers en letters zichtbaar zijn vanaf het verstgelegen puntje van het Cavancha-schiereiland, dat op bijna vier kilometer afstand ligt vanaf de klok, moeten dat gigantische cijfers zijn.

Uit de informationele ergonomie van het lezen weten kennen we de vuistregel dat de grens van de leesbaarheid onder gunstige omstandigheden van belichting en contrast ligt bij ongeveer vierhonderd maal de letterhoogte. Volgens Bartjens moeten die cijfers dus tien meter hoog zijn. Maar opgepast! Het zicht is weliswaar goed, maar niet ideaal. De ogen van de doorsnee toeschouwer zijn natuurlijk ook niet 20 op 20. En je moet ook rekenen dat de toeschouwer de volle letterhoogte niet ziet, want die ligt achterover op de helling van ongeveer 35 graden. De toeschouwer kijkt er dus schuin op, en ziet het vertekent.

De ontwerpers hebben daarom vier rechthoeken van ieder 35 bij 30 meter gekozen voor de vier cijfers van de klok, en lampen van 40 Watt. Voor de reklame-regel zijn er tien rechthoeken van 20 bij 18 meter met lampen van 25 Watt. Dat kun je op de onderstaande foto's zien.

Toen ik de zandige helling bekeek, werd ik echter verrast door de super-eenvoud, om niet te zeggen, extreme knulligheid van de "installatie" en de bedrading. Nu heb ik mij in dit soort klimaten al vaker 'gestoord' aan provisorische montage van electrische bedrading. In een vochtiger klimaat zou dat onmiddellijk worden afgestraft. Maar die feedback ontbreekt hier.

Kortom, mijn íngenieursgeweten is gegroeid in een vochtig klimaat. Niet hier.

las bombillas

Die klok verklaart de aanwezigheid van Ricardo in deze eenzaamheid, maar zocht ík daar? Waarom klom ik tien keer tot 500 meter?

Dat heeft te maken met de Semana Santa. Vanmiddag, Goede Vrijdag, gaat een groep jongelui naar de top. Daar staat al een paar dagen een groot verlicht kruis, daar is een altaar, en er zijn religieuze diensten. Er is een nachtwake tot Zaterdagmorgen, er zijn paasvuren, en morgenvroeg zijn er weer kerkdiensten.

Het is niet mijn ambitie om die tocht en die nachtwake mee te maken, maar in het kielzog daarvan gaan Zaterdag en Zondag hele families-met-kinderen de berg op, hoewel het een pittige tocht is. Het is een familie-uitje met picknick en zo. Het is een duidelijke traditie om zó de laatste vakantiedag te vieren. Zo zag ik dat in 2005 toen ik als argeloos wandelaar de eerste keer die tocht maakte.

Maar wat is er gebeurd? In 2005 maakte ik de klim zonder speciale voorbereiding. Mijn conditie van toen was OK. Maar zo is het nu niet. De griep van December, en mijn Oefeningen Van Geduld van Januari maakten het de hóógste tijd om weer 'pittige wandelingen' te maken. Maar toen ik daar hier in Iquique aan begon, deed ik dat kennelijk 'ietsje' te fors, want mijn gewrichtsbanden protesteerden met irritatie en ontsteking. Dus wéér 'Oefeningen Van Geduld' tot ik het eindelijk --drie weken geleden-- kon dóórzetten met één dag klimmen naar 500 meter en één dag rusten. Het ging steeds beter, en gisteren èn vandaag neem ik rust. Zonodig morgen ook, en dan ga ik inééns naar te top. Dan heb ik mezelf ingehaald.

cuatro veces ricardo

Het tweede stuk is beduidend steiler, maar niettemin gemakkelijker denk ik. Het eerste stuk bestaat uit een steile helling van zéér rul stofzand. Iedere stap wordt gehalveerd. Het vergt een speciale rul-zandklimtechniek. Héél vermoeiend.

Zo ontmoette ik Ricardo. Hij was de enige levende ziel op die hoogte. Hij zag mij van verre aankomen. Hij legde mij zijn klok uit, hij bood mij warme thee om bij te komen, hij liet mij zijn digitaal laboratoriun zien, zijn tuintje naast de stoffige rijbaan, en de gedenksteen voor het dodelijk ongeval op die plek van een jonge man enkele jaren geleden. Hij onderhoudt dat monumentje.

Zo heb ik mij voorbereid op de klim naar 700 meter. Duim maar voor mij!!

Hartelijke groeten, Gérard van Eyk

_________
De foto's van El Reloj de Cerro staan op http://www.fototime.com/inv/721AC32279E8156


Friday, March 14, 2008

Mijn Reisbrief No 29





Iquique, Chili, Vrijdag 14 Maart 2008

Beste Vrienden en Vriendinnen,

Het is niet erg duidelijk wanneer hier de Carnaval begint, want het lijkt dat ze alle feesten waar verkleden bij te pas komt 'Carnaval' noemen. En er zijn hier nogal wat 'carnavals', iedere wijk en iedere club schijnt er een te hebben. Maar mijn NLse lezers moet niet vergeten dat we hier hoog-zomer beleven, met schoolvakanties en het begin van het nieuwe schooljaar begin maart. Dat is andere kost dan Noord-Europa waar de oudere Carnavalstradities tot ontwikkeling kwamen.

tres caras blancas

Ook het einde van de Carnaval is hier niet duidelijk. Aswoensdag, bijvoorbeeld, gaat totáál ongemerkt voorbij. Per slot was dát de oorsprong van het feest, de mogelijkheid om nog eens lekker de vreten en te zuipen.

Wat hier óók ontbreekt is het halfvastenfeest, dat zelfs in de Katholieke Kerk aandacht krijgt in het Romeins Missaal met enkele speciale gebeden die markeren dat we halfweg het Hoogfeest van Pasen zijn gekomen. Het feest is niet alleen onbekend, ik heb er zelfs geen wóórd voor gevonden. Hier niet, in Spanje niet, en ook niet in mijn woordenboeken.

las mujeres a la carga-1

Maar het is dát halfvastenfeest dat hier in Iquique het einde van 'Carnaval' markeert. In de dagen die er aan voorafgaan wordt in de Cavancha-wijk een schoonheidkoninging gekozen, de Koningin de Koninginnen kennelijk, want ook het kiezen van zo'n koningin is hier zéér 'à la mode'. Toch is het hier niet zo erg als in Mérida, in Venezuela, waar ik twee jaar geleden was, en waar het kiezen van schoonheidskoniginnen zo'n rage was aan het eind van de zomervakanties, dat je van 'carnaval' zo goed als niets meer merkte.

las mujeres a la carga-2

De eer om de Definitieve Punt te zetten aan alle Carnavals van Iquique heeft de wijk El Morro; een volkswijk dicht bij de haven. De oudste van de stad van vóór de rijke jaren van de Chili-salpeter. In die rijke jaren was het de buurt van het 'stappen' en van de wildste en meest 'spontane' feesten. Tevens hoerenbuurt.

De verkleedtraditie van El Morro eist 'sexuele' elementen. Bijvoorbeeld mannen die zich als vrouwen verkleden --of omgekeerd-- zoals op bovenstaande foto's waar een peleton vrouwen zich als 'commandotroepen-in-de-aanval' hebben verkleed. Ook het homo-thema wordt bespeeld. Op die manier wordt dat allergrootste taboe van deze macho-maatschappij alsnog nog een beetje bespreekbaar.

ejecucion del momo y final del carnaval-1

Maar het slotsymbool van Iquique'se carnaval van El Morro is een grote pop die in optocht met veel ceremoniëel door de straten gaat, en die op een vlot in zee wordt gezet, in brand wordt gestoken aan het spel der golven wordt overgelaten.

ejecucion del momo y final del carnaval-2

Dan komt het aller-allerlaatste ritueel. Iedereen duikt in de zee om zich af te spoelen, want het voorlaatste ritueel, tijdens de optocht, hield in om elkaar met meel en water te 'behandelen'. Zoals je op de allereerste foto kunt zien, ben ik er

ejecucion del momo y final del carnaval-3

ook niet aan ontkomen. De ergste kwak "meel-met-water" kwam even later, maar toen ging het redden van mijn camera vóór op [laten] fotograferen.

ejecucion del momo y final del carnaval-4

Maar dit aller-allerlaatste ritueel is voor NL-ers moeilijk voor te stellen. Die zijn al blij dat het niet al te koud is met Carnaval, of dat het sneeuwt of andere ongein. Zulke Carnavals herinner ik mij helaas, maar gelukkig ook dezulken met een mooi winterzonnetje.

Hartelijke groeten, Gérard van Eyk

_________
Meer foto's van de Carnaval van El Morro op http://www.fototime.com/inv/789527F84072599


Thursday, March 13, 2008

Mijn Reisbrief No 28





Iquique, Chili, Vrijdag 7 Maart 2008

Beste Vrienden en Vriendinnen,

Laat ik --na mijn escapade naar 'eten'-- terugkeren naar de waterfront van Iquique, want daar wordt nu het geld verdiend. Iquique dankte zijn rijkdom aan de salpetermijnen in het achterland vanaf het eind van de 19e, met een hoogtepunt aan het begin van de 20e eeuw. Het was een uitzonderlijke rijkdom. Die werd niet zozeer beëindigd door uitputting van die mijnen --de gebruikelijke neergang van een mijnstreek-- maar doordat in Duitsland de ammoniak-synthese werd uitgevonden. Toen kon de bekende "Chili-salpeter" [=kaliumnitraat] opdoeken voor zijn belangrijkste toepassing: de bemesting. Iquique bleef achter met wat chemische industrie: 'Interessant' maar klein, en óók met een veel te grote haven.
el puerto desde el cerro
Vergetelheid en verpaupering dreigde, maar dank zij de creatieve fantasie --en vooral het doorzettingsvermogen-- van enkele lokale politici, weet de halve wereld nu van de bijzondere eigenschappen en ligging van "Iquique als doorvoerhaven" aan de Stille Zuidzee. De haven is 'van nature' diep, en kan sinds 2005 de allergrootste constainerschepen [9000 containers] met een diepgang van 18 meter en meer verwerken. Die komen van China, Taiwan en Japan, en hoeven zodoende niet door het Panamakanaal of door de Straat van Magelhean. Dat kúnnen ze ook niet.
pista entre tierra firme y isla-puerto
De bereikbaarheid van het achterland met trein- en autoverbindingen had nogal wat [diplomatieke] voeten in aarde, en is ook nog lang niet compleet, maar het is nu al 'economisch' om via Iquique containers tot zelfs Brazilië en de Atlantische kust te brengen. Op die manier wordt Iquique een soort Rotterdam-Antwerpen-Hamburg van Zuid-Amerika.

Natuurlijk gesproken, is de haven een rots ongeveer een kilometer uit de kust. Vandaar die 'natuurlijke diepte'. De modernisering van de haven hield in dat een brede autoweg moest worden gelegd tussen het vasteland en de havenrots.

Dat is goed zichtbaar op bovenstaande foto's.
lobos marinos
Aan de haven grenst een vrijhandelszone, waar ik nog wel eens een aparte brief aan zal wijden, die eveneens heeft bijgedragen aan de 'wederopbloei'. Het eerste bewijs daarvoor is de snel groeiende bevolking, het aantrekken van allerlei industrie, en de hoogste groeicijfers van Chile zijn die van Iquique en de regio.

Het 'jongste' bewijs is de 'boom' in de bouwnijverheid die zich nu aftekent.
listo para un paseo por el puerto
De oude pier, die hier Muelle de Pasageros heet, is gereduceerd tot toeristische attractie. De zeewolven komen er tegen de avond om uit te rusten, en de pelicanen zitten er de hele dag. De nieuwste attractie is dat je met een bootje een haventochtje kunt maken.

Dan bezoek je ook de boei --La histórica Boya-- die de "Zeeslag van Iquique" herdenkt. Die was 21 Mei 1879 en doet de nationalische harten in Chili sneller kloppen. Het was het keerpunt in de Guerra del Pacífico [Zuidzeeoorlog] waarbij Chili een stuk van Peru en Bolivia afpakte; Het stuk dat nu de Noordelijkste 600 km van Chili vormt, met Iquique en Arica. De dapperheid van de comandant, en van de matrozen wordt nog steeds als voorbeeld gesteld. De zeeslag is heel instructief geanalyseerd in het lokale Marine Museum, dat daarom ook veel nationale bezoekers aantrekt. Minder duidelijk wordt gemaakt dat het ging om de rijke salpetervelden, en dat de winsten daarvan vooral in Londen terecht zijn gekomen.
pelicanos
Dat ik bij deze brief een paar foto's kan voegen die vanuit het omringende gebergte zijn genomen, dank ik aan mijn verbeterende conditie. De eerste keer, bovenste foto, haalde ik maar 300 meter, maar later kwam ik op 500. Oók uitgeput, maar
RIMG1101-puerto desde el cerro luz de madrugada en espalda
niet zó dat ik niet een tweede foto kon maken. Bovendien met de ochtendzon in de rug. Die eerste maakte ik 's middags. Toen was het ook te heet geworden.

Ik oefen verder voor top van 700 meter. Met Pasen is daar een Paasdienst. Daar wil ik bij zijn, net als in 2005. Toen liep ik dat zonder speciale oefening. Dàt is de uitdaging. Ieder keer gaat het beter. Ik ben vol goede moed.

Hartelijke groeten, Gérard van Eyk

____________________
Meer foto's van de haven staan op http://www.fototime.com/inv/DB0106F365C1D71


Monday, March 3, 2008

Iquique.


Iquique.
Originally uploaded by rianvanu
Andere foto vanaf de cerro

Saturday, March 1, 2008

Iquique.Chile.


Iquique, (Chile) Playa Cavancha


Zo'n mooie foto heb ik niet zelf kunnen maken van het strand. Je ziet er goed 'de groene terpen' die ik in Mijn Reisbrief 25 noemde.

Friday, February 29, 2008

Thursday, February 28, 2008

Mijn Reisbrief No 27






Iquique, Hostal Obispo Labbe, Vrijdag 29 Februari 2008

Beste Vrienden en Vriendinnen,

Voor deze brief had ik een paar foto's van de haven klaargelegd om de 'kustlijn' van Iquique af te maken, maar ik had zoveel foto's gemaakt die met 'eten' te maken hebben, dat ik dat maar voor laat gaan.

Ik het algemeen is het in een vreemde stad geen probleem om aan eten te komen. Alle mensen moeten eten, en dus is er een rijk-gesorteerde markt, misschien wel de meest gevariëerde van alle markten, zeker als je knabbels en snoepen daar bijtelt. Hier zijn ook restaurantjes 'te over'. De goedkoopste zijn zelfs lang niet slecht. Met $700 in een euro, zijn prijzen vanaf $1000 onbegrijpelijk. Toch krijg je daarvoor een groentesoep door 'mamá' zelf bereid, en vlees met puree-en-wat-groente als tweede 'plato'. Schiller en Jacaré geven er een toetje bij voor resp $1500 en $1300. Het zijn goede eenvoudige maaltijden. Niet voor een veelvraat,
restaurantes de sobra
maar dat ben ik niet. Ik eet wel eens in zo'n restaurantje, maar om dat altijd te doen mis ik twee dingen. Er is altijd weinig groente, en nòg minder verse groente. Het tweede wat mij niet schikt is het tijdstip. Ze zijn alleen open van ongeveer 12 tot 3. Zoals velen van jullie weten, zegt mijn dagritme --waarmee ik al jarenlang succesvol overleef-- dat ik 's morgens niets, en 's middags alleen fruit eet. Natuurlijk moet ik wel eens uitzonderingen maken --meestal wegens 'sociale omstandigheden'-- maar dáárvan weet ik dan ook dat ik mij beter aan mijn gouden
ofertas de shopdog
regel kan houden. Gelukkig komt er redding uit een anti-intuitieve hoek. De MacDonald-achtigen, met hun berucht-beroemde 'slechte' voedsel hebben óók de traditie om enkele goede [hmm, redelijk goede] salades op hun menu te zetten. In een zéér verre verte doen ze zelfs aan de franse "salade du chef" denken: Een salade als volledige maaltijd. Maar ze zijn. hoe dan ook heel wat rijker dan wat ze hier --en in Spanje helaas ook-- een 'ensalada mixta' noemen: een paar schijfjes tomaat met wat slierten ui. Bovendien is de lokale MacDonald-achtige, die hier Shopdog heet, de hele dag open. Zodoende eet ik hier eens per week 'vorstelijk' een Salade van Ceasar of een Avocado van de Koningin. [palta=avocado]. Daarbij droom ik dat het een heuse salade du chef is. Je moet wàt doen, nietwaar?
flores y verduras en el mercado
Zodoende koop ik mijn spullen op de markt. Fruit is er genoeg. De zwakke plek is de groente. Die is er ook genoeg. Tenminste om te koken. Om rauw te eten, en voor een salade, is het anders. Bovendien heb ik géén keuken om groente eens lekker te wassen en op te bergen in een ijskast. [Ik heb een klein hoekje in de gemeenschappelijke ijskast voor het hoogstnoodzakelijke]. Maar de uitkomst komt óók hier uit een onverwachte hoek. De meeste groente wordt vers-gesneden verkocht in typische 'bolsas': Dat zijn die zakjes die je op de foto's ziet.
bolsas en el super
>Je moet hier niet rekenen op de varieteit aan bladgroente die we in NL, F en S kennen. Mooi voorgewassen vaak. Spinazie, veldsla, eikebladsla, hartjes van frisée, groene frisée, kropsla of 'batavia' of hoe heten ze allemaal. Ik ken ze ook niet allemaal van naam, maar mijn ogen en mijn smaakpapillen herkennen ze wèl.

Nee hier is het alleen 'iceberg' die ze hier misplaatst 'escarola' noemen wat de spaanse naam is voor de franse 'frisée', maar hier het --valse- etiket van ordinaire 'iceberg' is. Iceberg is enige soort die ze hier kennen. Ook de 'vorstelijke salades' van Shopdog zit er vol van. Dat heeft met de 'handel' te maken. Dat is de enige sla die tegen zoveel dom gezeul bestand is. Helaas ten koste van de smaak.

Zodoende is er toch wel een heel assortiment gepelde en vóórgesneden groente: Uitjes, rode bietjes, zakjes 'gemengd', wortel, aardappel en zo wat meer. Meestal om te koken, maar voor een rauwkostkenner als ik ben, is er méér van mijn gading bij. Gezien vanuit de waarde van de groente is het 'duur'. Dat vóórsnijden loont, maar met een prijs per zakje tussen $170 en $225 [ 26 à 31 eurocent] is het toch 'economisch'.

Je vindt deze 'bolsas' zowel op de gewone markt als in de supermarkten. Het eenvoudige tenen mandje past bij het één, de bedriegelijke spiegels bij de ànder. Per slot moet daar alles 'super' en 'hyper' zijn ... of lijken. Maar de verpakking is origineel, een mooie en veilige bescherming van de fragiele pasgesneden groente.
bolsas en el mercado
Ik zie dat ik over het fruitaanbod niet erg gedetailleerd ben geweest. Daar zijn inderdaad weinig problemen mee. Het aanbod is niet spectaculair [behalve als je bedenkt dat we midden in een woestijn leven, en dat het moet komen van die paar oases in de omgeving, of van héél ver].

Het probleem is de zeer variabele kwaliteit die je van de buitenkant niet goed ziet, ondanks mijn gerenommeerde fruit-vriendschap. Regelmatig word ik verrast, zowel in positieve als in negatieve richting. Speciaal met perziken zijn er extremen, maar dat is overal zo met perziken. De bananen zijn zéér 'gewoontjes'. Totáál verrassingsloos in het smakeloze. Maar wat wil je? Met de rijke smaak van de bananen van de Canarias --althans de èchte-- in mijn herinnering en in mijn smaakpapillen, is er weinig kans voor andere zich positief(!) te onderscheiden.

Kortom, het eten vergt enige ervaring en oplettendheid. Dat is alles wat nodig is voor duurzaam genot. [Dit laatste lijkt mij een uitspraak met bredere toepassing.]

Hartelijke groeten, Gérard

PS Het is vandaag schrikkeldag. Ik dacht iets smeuigs te schrijven over Chileense folklore op deze dag, maar ik kreeg nul-op-rekest. Geen enkele romantische snaar wordt geraakt.