Thursday, April 17, 2008

Mijn Reisbrief No 34








Iquique, Chili, Vrijdag 18 April 2008

Beste Vrienden en Vriendinnen,

In Mijn Reisbrief No 26 schreef ik over geoglifos [Engels: geoglyphs]: "... die reusachtige figuren die de berghellingen in deze regio sieren. Op de hoogvlakte, de woestijn, is het zicht buitengewoon helder, en kunnen die tekens op zeer grote afstand worden onderscheiden".

Ze zijn ontstaan in de pre-Inca-tijd*) toen de grote karavanen de woestijn begonnen dóór te trekken. Bij 'grote karavanen' moet je denken aan 600 lama's en 200 mensen in één stoet. Er zijn sporen van [veel] oudere voetpaden, maar dat heeft betrekking op jagers, verzamelaars en vissers. Er waren vaste pleisterplaatsen, maar ook tijdelijke, de zgn paskanas. Die zijn de laatste jaren met koolstofdatering onderzocht. Daarmee is een deel van de eerdere speculaties onderuit gehaald. Deze geoglifos horen bij de zgn Desarrrollo Regional -periode, de eerste 'regionale ontwikkeling' van 900-1400 AD [rond 1400 kwamen de Inca's, rond 1500 de Spanjolen]. In die tijd kregen diverse kleinere 'koninkrijkjes' hun vorm.

Afgelopen Zondag --en de Zondag ervóór in aansluiting op het bezoek aan de salpetermijnen-- heb ik twee vindplaatsen bezocht, allebei, overigens, a-typisch.


pintados varios


Die van vóórverleden Zondag is een heuvelgebied --Los Pintados-- waar 420 geoglifos gegroepeerd staan in 60 'panelen'. De bovenstaande foto is zo'n 'paneel'. We maakten al grappen dat het hier om een 'tekenschool' zou gaan, en dat blijkt nieteens zo ver bezijden de waarheid. Hoewel de totale betekenis niet duidelijk is, was dat heuvelgebied een knooppunt van woestijnroutes uit de verste uithoeken. Er moet sprake zijn geweest van 'culturele uitwisseling'. Andere plausibele suggesties verwijzen naar het 'votief'-karakter en wellicht ook 'pelgrimage'.


agua-y-serpiente


Langs het gebied loopt een weg die met de familie-4x4 begaanbaar was. Aan het eind was zelfs een picknick gebied. Daar hebben we de meegebrachte maaltijd genoten onder het wakend oog van eeuwenoude raadselachtige tekens.

Het maken van foto's is eenvoudig, maar om te benaderen wat het blote oog ziet, is moeilijk. Ik heb daarvoor de kleuren moeten 'oppeppen'. Dit kleurengamma heeft de woestijn niet. In de felle zon zijn het allemaal varianten van "licht-beige". De bovenstaande foto's zijn van hetzelfde object, maar met verschillende telelens-instelling om zowél details als het effect-op-afstand te tonen.

Bij de onderstaande foto heb ik iets dergelijks toegepast, en daardoor wordt


antropomorfa-y-detalle


iets zichtbaar van de teken-techniek die 'raspaje' wordt genoemd. De heuvels bestaan uit een mengsel van donkergekleurde stenen en lichtgekleurd woestijnzand. Door de zwarte stenen opzij te leggen, blijft er een oppervlak van lichtgekleurd zand over. Op een afstand zie je een persoon met een harpoen; met een andere instelling van de telelens zie je hoe de stenen zijn 'weggelegd'. Dit is de 'negatieve methode'. Steentekeningen elders in de wereld, bijvoorbeeld in Australië, zijn gemaakt met de 'positieve methode'.


sagrado-y-agua


De mens- en diervormen kunnen gemakkelijk worden herkend, al weten we weinig van hun betekenis. Met de geometrische figuren, met name de "rombo" [ruit] en de cirkel, die samen het grootste aandeel vormen, is dat moeilijker.

Geometrisch is de "rombo" opgebouwd uit trapsgewijs met de punten aan elkaar gelegde rechthoeken als zijde. Het aantal rechthoeken variëert, en dat heeft waarschijnlijk hiërarchische betekenis. De kleinste 'rombo' bestaat aldus uit vier rechthoeken --en lijkt op een kruis-- en dát moet worden beschouwd als een abstractie van een mensfiguur. [Op de eerste foto, boven, rechts op de achtergrond, staat ook een 'rombo'.] Vrij zeker is dat de 'rombo' betekenis heeft bij de demarcatie van etnische groepen, en dat het een 'heilige' betekenis heeft.


gigante-de-atacama


De cirkel wordt geassociëerd met de aanwezigheid van water, maar ook de cirkel kent subtiele varianten met een onderlinge hierarchie. Hoewel wetenschappers enig begrip hebben van de individuele betekenis van diverse tekens, is de betekenis van het tezamen voorkomen, een soort grammatica dus, onbekend.

Zeker is dat de verzameling van Los Pintados 'speciaal' is gezien vanuit hun betekenis als ze 'gewoon' langs de routes staan.

In die zin is ook de bovenstaande "Gigande de Atacama", 'Reus van de Atacama', een 'apart geval'. Door zijn grootte --84 meter hoog-- is die verreweg de grootste, en ook zijn complexiteit is bijzonder: Het stralende hoofd en het grote aantal andere symbolen er omheen komt zelden voor. Het blijft een raadselachtig object van speculaties. Eigenlijk weet men alléén zeker dat die rond 900 AD is gemaakt.


coche-gigante-varios


De foto links-boven is een ander 'paneel' van Los Pintados. De rechtse heb ik gemaakt in het perspectief van de familie-4x4, maar er gaat niets boven het blote oog [wèl zonnebril] om een totaalindruk te krijgen van deze eenzame heuvel in een zeer vlak gedeelte van de woestijn ver buiten de bekende routes.


picnic plus kerk laonzana


Na het bezoek aan de 'Reus' reden we naar het dal van Tarapacá, het epicentrum van de grote aardbeving van Juni 2005. In het hele dal worden nog steeds huizen en kerken herbouwd. We eindigden in het dorpje Laonzana. Je ziet het ingestorte middenschip, het overeind staande voorportaal, en het scheefgezakte altaargedeelte. Met provisorische middelen gaan de diensten door, want de herbouw-prioriteit ligt bij de totaal ingestorte school aan de andere kant.

Wij vonden een schaduwrijk plekje naast het riviertje, de levensader van het hele dal. Het regent er nooit, het water komt van de verweggelegen Andes. Het is verdampt vóór het de zee bereikt, maar hier maakt het een 'groen dal'.

Dit is mijn laatste [wekelijkse] reisbrief uit Iquique. Precies over een week land ik in Brussel. Waarschijnlijk schrijf ik over enkele weken nog eens een 'super-laatste', met terugblik en de laatste avonturen.

Hartelijke groeten, Gérard van Eyk

____________________

*) In Mijn Reisbrief No 26 schreef ik 'Azteken', dat was verkeerd. De Azteken waren meer in het huidige Mexico.

De bovenstaande foto's en de andere van dit thema staan in het subalbum 'Geoglifos' van het subalbum 'Iquique' op http://www.fototime.com/inv/498934C175C67AF

Je vindt deze brief --en de voorgaande-- ook op mijn blog http://blog mijnreisbrief.blogspot.com



Friday, April 11, 2008

Mijn Reisbrief No 33








Iquique, Chili, Vrijdag 11 April 2008

Beste Vrienden en Vriendinnen,

Toen ik nog geen definitieve beslissing had genomen over het 'Hoe & Wat' van mijn toeristische escapades om mijn verblijf hier af te sluiten, nodigde Gabriela mij uit om mee te gaan met de familie-picknick in de woestijn. Niet helemaal toevallig gingen ze naar de salpetermijnen cq -fabrieken zo'n vijftig km hiervandaan, en naar een bergrug met een overvloed van 'geoglifen' zo'n 120 km verderop.

Allebei 'objecten' van mijn verlanglijstje, dus ik zei niet 'nee'!

Het 'salpetererts' ligt nogal aan de oppervlakte want het is overgebleven van het verdampende ondergrondse water dat --op zijn beurt-- van de Andes afstroomde richting zee, maar hier géén rivieren aantrof. Het erts ziet er uit als op de onderstaande foto: brokken zoutkristal met zand.


humberstone-oroblanco-santalaura


Er is --overigens-- nog genoeg erts, maar in de loop van de vorige eeuw is de ammoniak-synthese uitgevonden, en die kreeg om economische reden de voorkeur als kunstmest. In de tijd heette dat "Chili-salpeter"; niet de verwarren met 'guano' die ook uit deze streek kwam, maar van de zgn 'schijtvogels' [Pato guanay. Latijn: Phalacrocorax bougainvillii] die hele berghellingen hadden bescheten. Dat was óók een kaliumnitraat-houdende mest. Maar dat is een ander verhaal.

Hoe dan ook, ik werd met de familie-4x4 afgehaald. Gabriela, die graag een gulle gastvrouw is, vertelde enthousiast van de koelboxen die ze samen met haar zus Jeannette hadden klaargemaakt. Ook voor de zesmaandse Rodrigo --die nog grotendeels op borstvoeding is-- had ze 'alles alles bij zich', zei ze lacherig.


wonen


Zo'n salpetermijn heet hier 'Oficina'. Het is een complete nederzetting die ergens in Het Verre Niets is opgebouwd, met fabrieken, woonwijk, scholen en kerk, en, inmiddels, verlaten. De grootste en de interessantse zijn 'musea', de andere liggen 'te grijp' voor avontuurlijke industriële archeologen. We begonnen met de Santa Laura die in 1872 door een zekere Guillermo de Wendell is gesticht. In de toptijd van de 20-er jaren produceerde die 3500 ton/maand salpeter en 4 ton/maand jodium. Op de onderstaande foto zie je hoe 'de techniek' dwars door 'het wonen' gaat, maar op de plattegrond verderop kun je zien hoe wonen en werken, ruimtelijk althans, gescheiden waren. Er waren woonstraten voor 'arbeiders', 'voorlieden', chefs, en administrateurs. Op bovenstaande foto zie je Jeannette [links] met Gabriela op twee middenklassewoningen afstevenen; die met die verandas. Die hadden --bv-- WC en douche binnenshuis, maar in de arbeiders-


locomotieven


wijken, en de vrijgezellenwijken, zijn het 'openbare' WC's en douches per straat.

Je kunt er een stuk sociale geschiedenis uit aflezen. De [blauwe] woonwijk heet 'campamento'. Er is een 'plaza' en en markt [groen], en iets daaronder staat [grijs]


plan


het theater, de school, de bakker [panadería] en de bazar [pulpería]. Het nabijgelegen Humberstone, dat een stuk groter is, heeft ook een kerk en een middelbare school, maar heeft in hoofdtrekken dezelfde opzet.

In die winkels moest je betalen met 'peniques', een soort fiches waarin het loon werd uitbetaald. Die waren alléén geldig in de eigen 'Oficina', en hadden een dubieuze koers in de buitenwereld. Deze praktijk van 'gedwongen negotie' was wijdverbreid, en was o.a. de inzet van de beruchte staking van 1907 die werd neergemitrailleerd. Méér dan 300 doden in twee minuten. De 'peniques' bleven, en zijn pas verdwenen met het verdwijnen van de 'Oficinas'.


machinehalx3


Bij de bouw werd ruimschoots gebruik gemaakt van een kostbare en duurzame houtsoort uit Canada en de VS, de zgn Oregon Pine. De afgelegen 'Oficinas' zijn geleidelijk helemaal daarvan ontdaan /beroofd. Op de bovenstaande foto zie je hoe ze de machinekamer ermee hadden geconstrueerd.

Ook in de stad werden de huizen daarvan gebouwd. Dat kon zo goedkoop omdat het hout als retourlading terugkwam van de Chili-salpeter leveringen, en dat ze aldaar juist bezig waren die bossen massaal te kappen voor landbouwdoeleinden.


huis-kerk-school


Ook de kerk, de meubels en het schoolmeubilair werd van dat kostbare hout gemaakt, zoals op de bovenstaande foto's. In de betere-standwoningen, was het meubilair helemaal à la mode, zoals je kunt zien.

Zo zat dat hier in deze verlaten woestijn --de Atacama, de allerdroogste van de wereld-- met deze kunstmatige oases van vergankelijke westerse 'cultuur'.

Op de bijna verlaten parkeerplaats van Humberstone, want het toeristenseizoen is voorbij, werden de koelboxen met koude kip, 'vurrukkelukke' salades, en nog veel meer opengemaakt.

Daarna reden we verder naar het tweede deel van onze woestijnexcursie, naar een bergrug met reuzetekeningen uit de pre-Incatijd. Ik zal dezer dagen, op de volgende weekend-excursie, waarschijnlijk nog veel meer --en veel mooiere(?)-- zien, dus ik bewaar dat verslag tot de volgende reisbrief.

Hartelijke groeten, Gérard van Eyk

____________________

De bovenstaande foto's en de andere van dit thema staan in mijn subalbum 'Salitres Santa Laura y Humberstone' op http://www.fototime.com/inv/498934C175C67AF

Je vindt deze brief --en de voorgaande-- ook op mijn blog http://blog mijnreisbrief.blogspot.com

Daar kun je ook deze foto's in een groter formaat bekijken door slim aanklikken.



Friday, April 4, 2008

Mijn Reisbrief No 32








Iquique, Chili, Vrijdag 4 April 2008

Beste Vrienden en Vriendinnen,

Een 'architectonisch ornament' dat je onmiddellijk opvalt als je hier rondloopt is de 'mirador', een soort uitkijktorentje bovenop een woonhuis. De oorspronkelijke functie was dat de koopman-reder vandaar uit de aankomst van 'zijn' clipper kon zien. Dat was in de rijke salpetertijd. Voor mij is het een symbool van de vooruitziende blik van de lokale politici en ondernemers: "Zorg dat je ver vooruit kunt kijken". Dat leek mij een mooie illustratie van deze reisbrief, want verder kan ik van die miradores alleen laten zien hoe mooi ze zijn.


miradores1212-01


Het andere 'architectonisch ornament' waarmee ik deze brief wil illustreren is niet typisch voor Iquique, maar het valt op door aantal en verscheidenheid. Het gaat om kerktorens die verwijzen naar "hoger! hoger! hoger!" Dat sluit ook mooi aan bij de ondernemende houding van politici en ondernemers, vooral als het om verkoop- en winstcijfers gaat. Kerktorens waren trouwens vaker onderwerp van competitie: de hoogste en de mooiste [en met hun nuttigheid als 'interessante bijkomstigheid'].


miradores1212-02


Laat ik daarom eens kijken naar de dromen van de huidige generatie politici en ondernemers over de ontwikkeling van Iquique. Ik schreef al eerder dat met het wegvallen van de salpeterproductie alleen de rol van 'haven' overbleef, maritiem-technisch van bijzondere kwaliteit, maar vooralsnog zonder 'hinterland'. Voorzover dat 'hinterland' bestond was het in handen van de havens van Arica [300km noord] en Santiago [2000km zuid].

Dat 'hinterland' bestaat uit de zeven 'buurlanden', de rest van Chili, Peru, Bolivië en Argentinië als naaste buren, en Brazilië, Paraguay en Uruguay verderop. Behalve wat diplomatieke vaagheden en liefdesverklaringen over de 'eenheid' van Latijns-Amerika, was er niet veel tot aan de jaren 60. Ze maakten op ouderwets-europees-nationalistische manier ruzie --trouwens nu nóg vaak. Daarna werd 'integratie' wat krachtiger ter hand werd genomen. Iquique zag toen onmiddellijk zijn kansen en heeft als krachtige moter gewerkt.


kerktorens1212-04


Toen in de jaren 90 de politieke situatie in de regio wat stabiliseerde, zag men ook in dat het niet alleen om 'algemene' economische vraagstukken ging, of om douanetarieven, maar dat die liefdesverklaringen 'dode letter' zouden blijven als de landen niet 'fysiek' verbonden zouden worden met autowegen, treinen, waterwegen en andere zaken zoals gas- en oliepijpen. Wat Iquique betreft is dat vrachtauto's.


corredores desde Iquique norte y central


In het binnenland liggen weliswaar belangrijke spoorlijnen, maar voor Iquique lag dat moeilijk. Technisch enerzijds, maar ook politiek, want Arica en Santiago hadden spoorverbindingen. Verder was de 'mode' er niet naar. De autolobby is/was bijzonder sterk met populaire steun wegens het opkomende particuliere autobezit.

Op dit moment denkt met aan vijf autowegen vanuit Iquique dwars door het continent waarvan er twee gereed zijn. De meest noordelijke [oranje op de kaart] naar het zuiden van Peru en het noordelijke topje van Bolivia, en de meest zuidelijke [groen op de kaart] naar Buenos Aires die in 2005 gereedkwam.

De drie tussengelegen routes bedienen al belangrijke ontwikkelingsgebieden in het binnenland, maar de Atlantische Oceaan bereiken ze nog niet zonder dure omwegen. Een interessant detail is daarbij dat de meest naar het binnenland gekeerde ontwikkelingsgebieden van Brazilië [groen op de kaart] efficiënter via Iquique dan via hun eigen havens met 'de zee' worden verbonden.

Van deze drie zal de Corredor Norte [geel op de kaart] als eerste gereedkomen: Hooguit in twee jaar. Dan zullen Sao Paulo en haar haven Santos rechtstreeks kunnen worden bereikt. Overigens zijn de Braziliaanse en Chileense trajecten perfect in orde, het gaat om de Boliviaanse trajecten die nu met spoed in orde worden gebracht, o.a. met Europees geld.

Het betreft bovendien [zeer] oude [Inca] wegen over de hoogvlakte --dus geringe hoogteverschillen en weinig kunstwerken-- die 'alleen maar' verbreed en geasfalteerd moeten worden. Dat vereeenvoudigt het karwei. Het niet te onderschatten Boliviaanse belang is dat het binnenland wordt ontsloten.

Met de Corredor Norte Central [rood op de kaart] zal Iquique daarna de Antlantische Oceaan kunnen bereiken, in Vitoria. Dat is een stuk verder dan naar Sao Paulo, maar deze route gaat via de belangrijke steden Brasilia en Belo Horizonte. Dáár zit het belang van de 'rode'.

Tot slot is er nog de wèrkelijke droom van Iquique, linea recta via Zuid Bolivië, met zijn gasvelden, en dwars door Uruguay óók naar Sao Paulo en Santos. Dat is de Corredor Central [zwart op de kaart]. Chili heeft daarvoor al eerder een aparte autoweg en grensovergang gemaakt --veel korter dan die voor de 'gele', en ook geldig voor de 'rode'. Het Boliviaanse traject heeft dezelfde voordelen als de 'gele' --over oude wegen, met geringe hoogsteverschillen. Het geheel is nog een beetje 'toekomstmuziek' want de financiering is nog niet rond voor alle trajecten.


kerktorens1212-02


Intussen profiteert Uruguay al goed van de gereedgekomem stukken; Bolivia óók .

Laat ik eens naar de afstanden kijken. Mijn documentatie is nogal gedetailleerd over de tussengebieden, maar de totale afstand tot de Atlantische Oceaan moet ik schatten. De 'rode' route naar Vitoria is het langst, alleen tot Brasilia is het al 3200 km. De 'gele' zal tussen 2500 en 3000 km zijn, en de 'zwarte' wordt minder dan 2500. Wellicht ook minder dan die naar Buenos Aires die officiëel als 2420 km te boek staat.

Om een idee te geven aan NLse lezers: van Amsterdam naar Alicante, Elche en de andere gebieden waar onze 'hollandse' tomaten en aardbeien vandaan komen is 2400 km. Dat wordt dagelijks door honderden vrachtauto's gereden.

Hartelijke groeten, Gérard van Eyk

____________________

De bovenstaande foto's en de andere van dit thema staan in mijn subalbum 'Torres y Miradores' op http://www.fototime.com/inv/A7C8A68E0FDAE72

De bovenstaande kaart, maar op formaat 1200 x 378 pixels, staat op

http://farm4.static.flickr.com/3219/2384017262_49c7703df1_o.jpg

De originele complete kaart van 3000 x 1910 pixels waaruit ik die heb 'geknipt' staat op

http://farm3.static.flickr.com/2072/2385568438_cc978d1bd9_o.jp

Daar staat ook veel [spaanse] detailinformatie bij. Maar opgepast die is bijna 1Mb!!